الاسم الرحيم مرتبة بسط كماله كذلك. فإن الرحمة الرحمانية و الرحيمية وسعت كل شى‌ء و احاطت بكل العوالم؛ فهما تعين المشيئة، و العقل و النفس تعين فى تعين. فالأولى ان يقال: و إذا اخذت بشرط بسط اصل الوجود فهى مرتبة الاسم الرحمن، و اذا اخذت بشرط بسط كمال الوجود فهى مرتبة الاسم الرحيم.
و لهذا ورد فى الأدعية: «اللهم انى أسألك برحمتك التى وسعت كل شى‌ء»؛ (۱) و عن النبي- صلّى اللَّه عليه و آله و سلم: «ان للَّه تعالى مائة رحمة، انزل منها واحدة الى الأرض فقسمها بين خلقه، فبها يتعاطفون و يتراحمون؛ و أخّر تسعاً و تسعين يرحم بها عباده يوم القيامة». (۲)
قال بعض المشايخ من اصحاب السلوك و المعرفة- رضى اللَّه تعالى عنه- فى [كتابه‌] اسرار الصلوة، فى تفسير سورة الفاتحة بعد ذكر هذا النبوي المتقدم ذكره، ما هذه عبارته:
«فاطلاق الرحمن و الرحيم على اللَّه تعالى باعتبار خلقه الرحمة الرحمانية و الرحيمية: باعتبار قيامها به قيام صدور لا قيام حلول. فرحمته الرحمانية افاضة الوجود المنبسط على جميع المخلوقات، فإيجاده رحمانيته و الموجودات رحمته؛ و رحمته الرحيمية افاضة الهداية و الكمال لِعباده المؤمنين فى الدنيا، و منّه بالجزاء و الثواب فى الآخرة.
فإيجاده عام للبرّ و الفاجر.» ... (۳)

(۱)- اقبال الاعمال؛ ص ۷۰۷ (دعاى كميل در نيمه ماه شعبان).
(۲)- صحيح مسلم؛ ج ۲: كتاب التوبة؛ باب ۴، ص ۵۹۶، ح ۱۹.
(۳)- و اگر الرّحمن الرّحيم را صفت «اسم» در بسمله قرار دهيم، كار بعكس شده و معنا چنين خواهد شد: به مشيت خداوند كه اين مشيت داراى رحمانيت و رحيميت فعلى است ... و «اللَّه» در الحمد للَّه، الوهيت ذاتى و الرّحمن الرّحيم، از اوصاف ذاتى اويند؛ و چنين است «رب» و «مالك».
قيصرى در مقدمه خود بر شرح فصوص گفته است: «اگر وجود را فقط به لحاظ كليات اشياء در نظر بگيريم، مرتبه اسم «الرحمن» خواهد بود كه رب عقل اول است و به نامهاى لوح قضا و ام الكتاب و قلم اعلا خوانده مى‌شود؛ و اگر آن را به اين لحاظ در نظر آوريم كه كليات اشياء را جزئياتى باشد مفصل و ثابت كه پوشيده از كليات هم نيست، در اين صورت مرتبه اسم «الرحيم» خواهد بود كه ربِ نفس كلى است و لوح قدر نام گرفته است؛ و اين همان لوح محفوظ و كتاب مبين مى‌باشد».
نويسنده گويد: اگر چه اين مطلب از يك نظر درست مى‌نمايد، مناسبتر آن است كه مرتبه اسم الرحمن را مرتبه بسط وجود بر تمام عوالم چه كلى و چه جزئى بدانيم؛ و مرتبه اسم الرحيم را مرتبه بسط كمال وجود -به همين صورت- تلقى كنيم؛ زيرا رحمت رحمانى و رحيمى همه چيز را در بر گرفته و بر همه عوالم احاطه يافته است، كه اين دو تعين مشيت و عقل و نفس تعين در تعين هستند. پس، بهتر آن است كه بگويم، اگر به اعتبار بسط اصل وجود ملاحظه شود، مرتبه اسم« الرحمن»، و اگر به اعتبار بسط كمال وجود لحاظ گردد، مرتبه اسم «الرحيم» است.
و از اين نظر در ادعيه آمده است: «بار خدايا، از تو به آن رحمتت كه همه چيز را فراگرفته است، سؤال مى‌كنم»؛ و از نبى مكرم -صلى اللَّه عليه و آله و سلم- منقول است:« خداوند را صد رحمت است؛ از آن جمله يكى را به زمين فروفرستاد و ميان آفريده‌هايش قسمت نمود و خلق بر اثر آن به يكديگر مهر مى‌ورزند و بر همديگر مى‌بخشايند، و ۹۹ تا را كنار گذارد و بدانها در روز واپسين بر بندگان خود مى‌بخشايد».
يكى از مشايخ سلوك و معرفت -رضى اللَّه عنه- در كتاب خود اسرار الصلوة، در تفسير سوره فاتحه، پس از نقل حديث نبوى فوق الذكر چنين آورده است:
«اطلاق الرحمن و الرحيم بر خداوند تعالى از آن رو كه خالق رحمت رحمانى و رحيمى است، بدان لحاظ است كه الرحمن و الرحيم قائم به اويند، به نحو قيام صدورى نه قيام حلولى. پس، رحمت رحمانى او افاضه وجود است كه بر همه آفريده‌ها گسترده شده، كه ايجاد كردن او، رحمانيت اوست و موجودات همه رحمت اويند؛ و رحمت رحيمى او اعطاى هدايت و كمال است به بندگان مؤمنش در اين دنيا؛ و جزا و پاداشى است كه از در كرامت بر بندگان خود در آخرت ارزانى مى‌دارد. پس، ايجاد كردن او شامل هم نيكوكار و هم بدكار است.» ...