الرَّحْمنَ اسْمٌ خاصٌّ لِصِفَةٍ عامَّةٍ؛ وَ الرَّحيمَ اسمٌ عامٌ لِصِفَةٍ خاصةٍ؛ (۱) و فرموده‌اند: الرَّحْمنُ بِجَميعِ خَلْقِهِ وَ الرَّحيمُ بالْمُؤْمِنينَ خاصَّة؛ (۲) و فرموده‌اند: يا رَحْمانَ الدُّنْيا وَ رَحيمَ الآخرَة؛ (۳) و فرموده‌اند: يا رَحْمانَ الدُّنْيا وَ اْلآخِرَةِ وَ رَحيمَهُما. (۴)
تحقيق عرفانى‌
علماى ادب گفته‌اند «رحمن» و «رحيم» مشتق از «رحمت» و براى مبالغه است؛ ولى در «رحمن» مبالغه بيشتر از «رحيم» است و قياس اقتضا مى‌كرد كه «رحيم» بر «رحمن» مقدم باشد؛ ولى چون «رحمن» به منزله علَم شخص و اطلاق بر ديگر موجودات نمى‌شود، از اين جهت مقدم شده است؛ و بعضى هر دو را به معنى واحد گرفته و تكرار آن را محض تأكيد دانسته‌اند؛ و ذوق عرفانى، كه قرآن نيز به اعلا مراتب آن نازل شده است، مقتضى آن است كه «رحمن» بر «رحيم» مقدم باشد، زيرا كه قرآن شريف نزد اصحاب قلوب، نازله تجلّيات الهيّه و صورت كتبيّه اسماى حسناى ربوبيّه است؛ و چون اسم «رحمن» محيطترين اسماى الهيّه است پس از اسم اعظم، و به تحقق پيوسته است نزد اصحاب معرفت كه تجلّى به اسماى محيطه مقدّم است بر تجلّى به اسماى محاطه، و هر اسم كه‌

(۱)- رحمن، اسم خاصى است براى صفتى عام و رحيم، اسم عامى است براى صفتى خاص؛ مجمع البيان؛ ج ۱، ص ۲۱ (از امام صادق -عليه السلام- با اندكى اختلاف).
(۲)- براى تمامى مخلوقاتش رحمان است و براى مؤمنين بويژه رحيم است؛ المحاسن؛ كتاب مصابيح الظلم؛ «باب جوامع من التوحيد»، ص ۲۳۸، ح ۲۱۳؛ البرهان؛ ج ۱: تفسير سوره حمد؛ ص ۴۶، ح ۳.
(۳)- بحار الأنوار؛ ج ۸۸: كتاب الصلاة؛ «باب صلاة الحاجة»، ص ۳۵۵، ح ۱۹.
(۴)- اى رحمان دنيا و آخرت و رحيم دنيا و آخرت؛ اصول كافى؛ ج ۲: كتاب الدعاء؛ «باب الدعاء للكرب و الهمّ ...»، ص ۵۵۷، ح ۶؛ صحيفه سجاديه؛ دعاى ۵۴.