الحمد للَّه پر كند ميزان را». (۱) و اين به واسطه آن است كه به آن بيان كه نموديم الحمد للَّه جامع توحيد نيز هست.
و از رسول خدا -صلّى اللَّه عليه و آله- روايت شده كه: قول بنده كه مى‌گويد الحمد للَّه سنگينتر است در ميزانش از هفت آسمان و هفت زمين. (۲) و هم از آن حضرت منقول است كه: اگر خداوند عطا كند جميع دنيا را به بنده‌اى از بندگانش، پس از آن بگويد آن بنده الحمد للَّه، آنكه او گفته افضل است از آنچه به او عطا شده. (۳) و هم از آن حضرت روايت شده كه: «هيچ چيز محبوبتر پيش خدا نيست از قول قائل الحمد للَّه؛ و از اين جهت خداوند به آن بر خود ثنا گفته» و احاديث در اين باب بسيار است.
قولُه تعالى: رَبِّ الْعلَمِين؛ «ربّ» اگر به معناى «متعالى» و «ثابت» و «سيّد» باشد، از اسماى ذاتيّه است و اگر به معناى «مالك» و «صاحب» و «غالب» و «قاهر» باشد، از اسماى صفتيّه است؛ و اگر به معناى «مربّى» و «منعم» و «متمّم» باشد، از اسماى افعاليه است.
و «عالم» اگر «ما سوى اللَّه» كه شامل همه مراتب وجود و منازل غيب و شهود است باشد، «ربّ» را بايد از اسماى صفات گرفت؛ و اگر مقصود «عالم ملك» است كه تدريجى الحصول و الكمال است، مراد از آن اسم فعل است؛ و در هر صورت، در اينجا مقصود اسم ذات نيست؛ و شايد به‌

(۱)- عن النبي (ص) قال: لا اله الا اللَّه نصف الميزان و الحمد للَّه يملأه؛ بحار الأنوار؛ ج ۹۰: كتاب الذكر و الدعاء؛ «باب التحميد و انواع المحامد»، ص ۲۱۰، ح ۷.
(۲)- قال (ص): قَوْلُ الْعَبْدِ الْحَمْدُ للَّهِ، أَرْجَحُ فِي مِيزَانِهِ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِينَ؛ مستدرك الوسائل؛ ج ۵: كتاب الصلاة؛ «ابواب الذكر»، باب ۲۰، ص ۳۱۴، ح ۲۶.
(۳)- عن الرسول (ص): لَوْ أَنَّ اللَّهَ أَعْطَى الدُّنْيَا بِأَسْرِهَا، لِعَبْدٍ مِنْ عَبِيْدِهِ، فَيَقُولُ الْعَبْدُ الْحَمْدُ للَّهِ لَكَانَ الَّذِي أَتَى بِهِ أَفْضَلَ مِمَّا أُعْطِي؛ مستدرك الوسائل؛ ج ۵: كتاب الصلاة؛ «ابواب الذكر»، باب ۲۰، ص ۳۱۴، ح ۲۵.