پس، تمام دايره سير سايرين نيز در سوره شريفه مذكور است؛ از آخرين حجب عالم طبيعت تا رفع جميع حجب ظلمانيّه و نورانيّه و دست دادن حضور مطلق؛ و اين حضور، قيامت كبراى سالك و قيام ساعت اوست؛ و شايد در آيه شريفه فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّموتِ وَ مَن فِى الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاءَ اللَّهُ (۱) مقصود از «مستثنى» اين نوع از اهل سلوك باشد كه براى آنها قبل از نفخ صور كلّى، صعق و محو حاصل شده؛ و شايد يكى از محتملات فرمايش رسول خدا كه فرمودند: أَنَا وَ السّاعَةُ كَهاتَيْن (۲) -و جمع فرمودند بين دو سبّابه شريفه خود- همين معنى باشد.
تنبيه ادبى‌
در تفاسير متداوله كه ديديم، يا از آنها نقل شده، «دين» را به معناى جزا و حساب دانسته‌اند و در كتب لغت نيز به اين معنى ذكر شده و به قول شعراى عرب، استشهاد شده، مثل قول شاعر: وَ اعْلَمْ بِانَّكَ ما تَدينُ تُدانُ؛ (۳) و قول منسوب به شهل بن ربيعة: وَ لَم يَبْقَ سِوَى العُدْوانِ، دِنّاهُمْ كَما دانُوا؛ (۴) و گفته‌اند «ديّان» كه از اسماى الهيّه است، نيز به همين معنى است؛ و شايد مراد از «دين»، شريعت حقّه باشد و چون در روز قيامت‌

(۱)- روزهاى خدا را به يادشان آور (ابراهيم/۵).
(۲)- من و قيامت همانند اين دو هستيم؛ بحار الأنوار؛ ج ۲: كتاب العلم؛ ص ۳۹، ح ۷۲.
(۳)- و بدان همان طور كه كيفر مى‌دهى جزا داده مى‌شوى.
(۴)- و جز دشمنى چيزى نماند، كيفرشان داديم آن چنان كه آنها جزا دادند؛
فلما صرّح اصبح الشرُّ و أمسى‏ و هو عريان و لم يبق سِوَى العُدْوان دنّاهم كما دانوا؛ سهل بن شيبان؛ جامع الشواهد؛ «باب الفاء بعده اللام»، ص ۲۱۶.