تا آخر جبران نمی‌تواند بشود.
مقابله اسلام با کفر و مسئولیت سنگین علما
تکلیف اهل علم در این زمان از همه زمانهایی که بر اهل علم گذشته بیشتر است. از صدر اسلام تا حالا برای اهل علم اینطور صحنه پیش نیامده. آن روزی که حضرت امیر -سلام الله علیه- در جنگ خندق بود که پیغمبراکرم می‌فرمایند که اسلام تمامش با کفر تمام مقابله کرده، آن روز برای حضرت امیر صحنه‌ای پیش آمده بود و مسئولیتی پیش آمده بود که چنانچه خدای نخواسته -به فرض محال- سستی می‌شد، تا ابد بخشودنی نبود، لکن او که اهل سستی نبود، او پیش برد. او یک ضربتش افضل از عبادت ثقلین شد در آن روز. امروز هم ما مواجهیم، اینطوری که در این برهه از زمان که هستیم، اسلام مقابل با تمام کفر است. نه من و شما مقابلیم، من و شما مطرح نیستیم. نه ملت ایران، این هم مطرح نیست.
اسلام الآن مطرح است. یعنی مقابله بین اسلام است و کفر. و در این مقابله مابین اسلام و کفر همه ملت مسئولند، همه مسئولند. لکن روحانیت بیشتر مسئول است. برای اینکه پاسداران درجه اول روحانیینند. اینها بیشتر مسئولند از دیگران. می‌شود گفت که سنخ، صنف مثلاً کاسب، صنف کذا، اینها مثلاً اکثراً قاصرند، چطور، اما در اهل علم این کم است، قصور کم است، مسئولیت هم زیاد.
باید فکر بکنید که این مسئولیتی که الآن به عهده همه ما هست، چطور ما از زیر بار مسئولیت بیرون برویم. نه شما آقایان ارومیه و نه آقایان آذربایجان و نه آقایان تهران و قم [بلکه‌] همه علمای ایران، این بار به دوش همه است، همه ملت است. سنگینی‌اش بیشتر به دوش علماست.
لغزش علما، خطر اساسی برای اسلام
باید علما فکر بکنند. باید محاسبه کنند خودشان را. یکی از چیزهایی که در منازل سِیر هست محاسبه است که انسان آن وقتی که خلوت است بین خودش و خدا، خودش را به‌