مردم، که از همه بلاد مسلمین واجب شده است که بیایند در آنجا، بروند چه بکنند، چه بکنند [سیاسی است.] خدا که احتیاج به عبادت من و تو ندارد. خدای تبارک و تعالی می‌خواهد که مردم را مجتمع کند، واجب کرده است اینها را که جمع بشوند در آنجا و مسائل اسلام را طرح کنند و حل کنند.
مع الأسف، در اثر بی‌اطلاعی ماها، در مکّه مجتمع می‌شوند، لکن به مسائل خودشان درست نمی‌رسند. حالا اخیراً یک قدری بهتر شده است، لکن اگر مسلمین در یک همچو مجلس بزرگی - که از تمام دنیا مجتمع شده است و هیچ قدرتی نمی‌تواند اینطور مجلس را درست بکند، دولتها هرچه زحمت بکشند یک عده‌ای از مملکت خودشان را می‌توانند یک جایی جمع کنند یا از چند تا مملکت - خدای تبارک و تعالی مردم را، مؤثرها را برایشان فرض کرده است که مجتمع بشوند در آن مجالسی که در مکّه هست و همه با هم آنجا جمع بشوند.
نکته سیاسی این اجتماع این است که اولاً، خودشان مطلع بشوند از حالات هم، تفاهم کنند با هم، برادر باشند با هم، برادری کنند با هم و مسائل بلاد خودشان، ممالک خودشان را طرح کنند در آنجا و چاره جویی کنند برای مسائل خودشان. ما اگر، همین حج را به آن معنایی که روح حج اقتضا می‌کند، عمل می‌کردیم، این گرفتاریهای زیادی که برای مسلمانها پیش آمده است، پیش نمی‌آمد.
لزوم بهره گیری دولتهای اسلامی از اجتماع مسلمانان در حج
اگر دولتهای اسلامی واقعاً به خود می‌آمدند، توجه می‌کردند که یک همچو محفل بزرگی، که خدای تبارک و تعالی بر ما لازم کرده است، بر عددی از ما الزام کرده است و بر همه مستحب کرده است که آنجا برویم، این دولتها وسایلش را فراهم می‌کردند و ملتهایی که می‌رفتند آنجا با دست باز با هم ملاقات می‌کردند، با هم دردهای بلاد خودشان را [در] میان می‌گذاشتند، گرفتاریهایی که از قدرتهای بزرگ برای آنها پیش می‌آمد و پیش می‌آید، طرح می‌کردند، گفتگو می‌کردند و برمی‌گشتند به محالّ خودشان‌