که باز از برکات بعثت است مشاهده می‌شود که این آیات را در عین حالی که انسان گمان می‌کند که خوب، ظاهر است، لکن تاکنون کشف نشده است هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ ... وَ هُوَ مَعَکُمْ. (1) اللهُ نُورُ السَّمواتِ وَ الْأَرْض (2) اینها آیاتی است که نه مفسر می‌تواند بفهمد، نه فیلسوف و نه عارف. هرکس ادعا کند که معنی او را فهمیده است، در جهل فرو رفته است. قرآن را انَّما یَعْرِفُ الْقُرآن مَنْ خوطِبَ بِه‌ (3) به وسیله «مَنْ خوطِبَ بِه» به یک عدّه معدودی از اولیای خدا و ائمه معصومین - علیهم السلام - تحویل داده شده است و به وسیله آنها یک حدودی که قابل فهم است برای بشر تفسیر شده است؛ لکن آنکه لطیفه وحی است همان آیه شریف «الله نُورُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ» وقتی دست مفسِّر افتاده است «اللهُ [نُورُ] السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ» معنا کرده است که هیچ مربوط به قرآن نیست. این مفسرین در عین حالی که زحمتهای زیاد کشیده‌اند لکن دستشان از لطایف قرآن کوتاه است؛ نه از باب آنکه آنها تقصیری کرده‌اند، از باب اینکه عظمت قرآن بیشتر از این مسائل است.
مسئله معرفت الله که در قرآن مطرح است می‌فرماید که به حسب نقل ما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرِفَتِک‌ (4) البته معنایش این است که آن طوری که معرفت تو حقش است ما نشناختیم، نه ما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرِفَتی ایَّاک‌(5) او آن قدری که حق معرفت بشر است شناخته است، اما حظ معرفت بشر غیر از آن چیزی است که حق معرفت الله است. حق معرفت الله و حق عبادت الله را، حتّی به حسب این روایت، رسول اکرم که بزرگترین عارف و بزرگترین عابد است می‌فرماید که ما عَرَفْناکَ وَ عَبَدْناکَ‌ (6) اما نمی‌فرماید که ما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرِفَتی‌ إیّاک و ما عَبَدْناکَ حَقَّ عِبادَتی‌ ایَّاک (7)؛ برای اینکه آن را ادا کرده، اما آن حظ انسانی و جلوه ظاهریه است و از برای‌