زیر بیرق این امپراتوریها بود - یکی امپراتوری ایران بود یکی هم روم بود - هر دو را آنها فتح کردند. همچو تحرکی در اینها آورد که از جزیرة العرب راه افتادند آمدند ایران را گرفتند و رفتند روم را گرفتند و رفتند تا اروپا، همه جا را تسخیر کردند! و تسخیرها تسخیری نبود که - مثلاً فرض کنید - مثل ناپلئون باشد که بخواهد یک مملکتی را بگیرد؛ تسخیرهای اسلامی برای این بود که مردم را بسازد، مردم را موحد کند، مردم را عادل کند، مردم را روشن کند به مسائل. اینطور بوده است. نه این است که می‌خواستند کشورگشایی بکنند. نه، مسائل کشورگشایی نبوده. مسائل این بوده است که می‌خواستند مردم را روبه راه کنند؛ یعنی وحشیها را متمدن کنند؛ یعنی کسانی که یکدیگر را می‌خورند. قرآن کریم در نیم قرن این جمعیتی که [با] هم همیشه جنگ می‌کردند و [یکدیگر] را می‌خوردند، به یک صورت عادلانه درآورد که با هم آنطور رفتار می‌کردند که ممالک متمدنه رفتار می‌کردند و بالاتر از این.
در هر صورت اسلام مثل مذاهب دیگر، یعنی مذاهبی که حالا ظاهرش به ما رسیده، آنطور نیست. همه چیزهای انسان را می‌سازد. هم انسان را از حیث عقل می‌سازد، هم انسان را از حیث اخلاق و تهذیب اخلاق می‌سازد، هم انسان را از حیث ظاهر و آداب ظاهری می‌سازد، هم در همه اموری که انسان به آن احتیاج دارد، اسلام دخالت دارد. مثل حکومتها نیست که فقط در امور - مثلاً - اجتماعی شان، سیاسی شان، دخالت داشته باشند اما کاری به این نداشته باشند که خودش توی خانه چه می‌کند، به اینها ربطی ندارد؛ هرکس توی خانه خودش هر کاری می‌کند، حکومتها به او کاری ندارند. اگر در خانه خودش هم قماربازی بکند، حکومت چه کار دارد. اگر بله بیاید خلافِ - مثلاً - نظم به جا بیاورد آن وقت حکومتها می‌آیند سراغش. اسلام تو [ی‌] همان - در منزل خودتان که [در] خلوت هستید آنجا با شما کار دارد؛ در توی عائله‌تان که چند نفر هستید باز کار دارد به شما. می‌آیید توی همسایه‌تان با خودتان، با شما نسبت به همسایه‌هایتان کار دارد؛ با همشهریهایتان باز کار دارد؛ با هم مذهبیهایتان کار دارد؛ با خلافِ مذهبیهایتان هم - همه، همه اینها را آداب دارد. یعنی اسلام اینطور نیست که مثل حکومت اسلامی فقط