سؤال: [درباره تحول وضع در ایران امروز چه فکر می‌کنید؟ فکر نمی‌کنید که به یک بن بست رسیده است و با انعطاف ظاهری سیاست شاه، تجدید نظری در استراتژی شما مؤثر خواهد بود؟]
جواب: وضعیت رژیم است که به بن بست کشیده شده است. رژیم می‌خواهد راه حل خود را به ملت تحمیل کند. مردم در بن بست نیستند؛ مردم می‌خواهند این رژیم نباشد. هر راه حلی که منجر به بقای این رژیم گردد مواجه با بن بست می‌شود؛ زیرا مردم آن را نخواهند پذیرفت.
- [شما گفته اید نمی‌ترسید که رشته قیام عمومی به دست کمونیستها و چپیهای افراطی بیفتد. با وجود این یکشنبه (22 اکتبر 78) هزار و پانصد دانشجوی دانشگاه تهران با شعارهای کمونیستی تظاهر کردند (1). این امکان، این فرض را می‌دهد که کمونیسم اسطوره نیست بلکه وجود دارد و سازمان می‌یابد.]
- اگر فرض کنیم تمام این هزار و پانصد نفر - و حتی چند برابر این عده - مارکسیست واقعی بوده باشند، در برابر سی میلیون نفر که به نام اسلام قیام کرده‌اند نیرویی به حساب نمی‌آیند. اما مسئله مهم این است که با توجه به گذشته، عده مارکسیستها بسیار کمتر شده است. علت آن است که اسلام در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نیازهای مردم را برای ترقی واقعی برمی‌آورد. وقتی ما با وجود این رژیم که علیه اسلام است و کارش ناراضی تراشی است، به این کار بسیار با اهمیت از راه اقناع جوانان توانا شده ایم، همین امر نشان می‌دهد که در صورت استقرار یک حکومت اسلامی و بسط آزادیها و افزایش امکانات ترقی واقعی برای مردم، می‌توان از راه بحث و اقناع - با عملی کردن‌

اسلام - آنها را که خواهان حقیقت و عدالتند به دامن اسلام بازگرداند.
- [شما آقای مهندس بازرگان را به حضور پذیرفتید و آقای دکتر کریم سنجابی نیز به پاریس می‌آید؛ و گفته می‌شود آیت الله شیرازی (1) هم خواهد آمد. معروف است که همه اینها هوادار سیاست آشتی هستند. آیا شما به این سیاست ملحق می‌شوید؟ آیا فکر می‌کنید در میان مخالفان سیاسی، جبهه ملی و دیگران، مردانی با وزن و اعتبار کافی برای جانشینی این دولت وجود دارد؟]
- من با روش آشتی و بینابینی مخالفم و از اول هم با این روش مخالف بودم. علت هم آن است که این کار نه رژیم شاه را از بن بست خارج می‌کند - چرا که علت در بن بست قرار گرفتنش برنامه‌هایی است که مأمور اجرایشان بوده است - و نه از فشار و اختناق و کشت و کشتار می‌کاهد. اگر همه به طور روشن و قاطع این موضع را اتخاذ کنند که رژیم شاه باید برود، دیگر رژیم ناگزیر می‌شود سیاست خسته کردن را از راه کشتارهای مستمر و روشهای تازه فشار و اختناق کنار بگذارد و پیروزی ملت نزدیکتر می‌شود. کسانی که لیاقت سرنگون کردن این رژیم را داشته باشند، البته با این کار خود ثابت می‌کنند که توانایی اداره کشور را نیز دارند.
- [شما اظهار کردید که مقامات روحانی شیعه قصد ندارند خود حکومت کنند. آیا فکر می‌کنید که مخالفان سیاسی قادر به این کار هستند بدون آنکه خطر وخیمتر شدن جدی وضع در بین باشد؟]
- در صورتی که شرط فوق را به دست بیاورند - با حمایت مردم و روحانیت - مخالفانی که وصفشان در سؤال بالا گذشت به این کار قادر می‌شوند.
- [در غرب فکر می‌کنند که رفتن شاه یک خلأ خطرناک به وجود می‌آورد. آیا می‌توانید سازش موقتی رابا این سلسله، شاه یافرزندش، به شرط آنکه واقعاً سلطنت کند ونه حکومت، مورد توجه قرار دهید؟]
- این خلأی که شما از آن صحبت می‌کنید هم اکنون وجود دارد؛ و مشخصه رژیمهایی نظیر رژیم شاه، این است که کشور را میان بن بست و خلأ نگاه می‌دارند و کشور را به خرابی و تباهی می‌برند. برای خارج شدن از بن بست و خلأ، باید این رژیم جای خود را

به رژیمی بسپرد که مبعوث ملت مسلمان باشد.
- [مسلّم است که رژیم در پی آشتی است و جداً در آرزوی بازگشت شما به ایران است. (1) آیا شما به طور قطعی این امر را تا وقتی شاه در ایران است منتفی می‌دانید؟]
- تا وقتی شاه در ایران است، من به ایران باز نمی‌گردم.
- [شما قدرتهای بزرگ را محکوم می‌کنید. این امر، این احساس را برانگیخته است که شما سرسخت و آشتی ناپذیرید. آیا نمی‌توانید در این محکومیت، محض اطمینان به افکار عمومی غرب که با قیام مردم کشور شما همدردی می‌کنند، تخفیف قائل بشوید؟]
- من دولتهای بزرگ را در تجاوز بحقوق مردم کشور محکوم می‌کنم، و نه مردم این کشورها را. از مردم غرب که ازقیام مردم ایران حمایت می‌کنند اظهار سپاسگزاری کرده و می‌کنم.
- [از قرار، ترجیح شما یک جمهوری اسلامی است. از قول شما گفته‌اند که کار رژیم سلطنتی به استبداد می‌کشد، با وجود این هستند رژیمهای جمهوری اسلامی که از بعضی از رژیمهای سلطنتی استبدادی ترند. در این باره چه نظر دارید؟]
- دولتهای استبدادی را که وجود دارند نمی‌توان حکومت اسلامی خواند تا شما بتوانید سلطنتی آن را با جمهوری آن مقایسه کنید. رژیم اسلامی با استبداد جمع نمی‌شود. آن رژیمهای جمهوری هم که استبدادی هستند دراسم جمهوری هستند ودرمحتواسلطنتی.
- [آیا شما به طور دائم از همکاری مشاوران لایق که شما را در اتخاذ یک سیاست واقع بینانه در زمینه مسائل اقتصادی و سیاسی کمک کنند، برخوردارید؟]
- در کشور ایران، افراد لایق بسیار وجود دارند. رژیم حاضر مانع از آن است که این استعدادها در سازندگی کشور به کار دعوت شوند. این استعدادها موافق وظیفه اسلامی، اطلاعات و نظرهای خود را به اطلاع من می‌رسانند.
- [آیا شما می‌پذیرید شرایط جدید و مشخصی را برای تشکیل یک دولت گذرا و انتقالی پیشنهاد کنید؟]
- این حکومت انتقالی با سقوط شاه باید تشکیل گردد و البته شرایط آن اعلام خواهد شد.