محصور شده بودیم در یک کتاب‌ها و در یک عقاید خاصی. کتابها از حیث تعلیم و تعلّم غالباً از طهارت و تجارت و صلات - غالباً - تجاوز نمی‌کرد. علوم قضایی و حدود و دیات و اینها از علوم غریبه بود، البته مشایخ نوشته‌اند، همه را مستقصی‌ (1) نوشته‌اند، لکن در حوزه‌ها از باب اینکه، این امور خارج بود از حیطه عمل آنها، قضاوت دست آنها نبود، حدود و دیات و قصاص و اینها عملی نبود، از این جهت آنها مورد بحث واقع نمی‌شد و ما محصور شده بودیم در کتاب‌ها، در باب تعلیم و تعلّم به همان مقدار. و از آن طرف در عین حالی که خارجی هاو عمال آنها تصرف مستقیم نداشتند در حوزه‌ها، لکن یک تبلیغات خاصی انجام گرفته بود در سالهای طولانی که باید حوزه‌ها از امور اجتماعی و سیاسی بکلی مبرا باشد، و اسم «سیاست» را نمی‌توانستیم در حوزه‌های علمیه ببریم، و امور مسلمین و چیزهایی که مربوط به جامعه مسلمین است در حوزه‌ها بحثی از آن نبود.
احتیاج حوزه‌ها به یادگیری زبانهای زنده دنیا
بحمدالله امروز که ما از آن قیدوبندها رهایی پیدا کرده‌ایم باید توجه به این معنا داشته باشیم که امروز حوزه‌ها با دیروز حوزه‌ها فرق دارد. امروز حوزه‌ها برای دنیا، الآن دنیا یک تحولی پیدا کرده است که کأنّه عائله واحده شده است. این صحبتی که من الآن برای شما می‌کنم ممکن است که بعد از دوساعت دیگر در امریکا هم منعکس بشود و همین طور هر مطلبی که در ایران واقع می‌شود در همه دنیاپخش می‌شود. یعنی یک کسی اگر صدا بکند به صدای عادی، صدای او قبل از اینکه به آخر این مجلس برسد به امریکا رسیده است. وضع اینطور شده، دنیا کأنّه همه مجتمع شده است در یک محصوره کوچکی از حیث جهات.
ما امروز نمی‌توانیم مثل سابق فکر کنیم، ما سابق تبلیغاتمان محصور به ایران بود.
گاهی اتفاق می‌افتاد که در یک جای دیگر هم می‌رفتند اما گاهی بود، خیلی کم. و تبلیغات آن قدری که برای خارج لازم است برای داخل کمتر از او لازم است. شما