سؤال: [حضرت آیت الله، لطفاً درباره آن قسمت از قانون اساسی 1906 که طبق نظرتان باید تغییر پیدا کند و جمهوری اسلامی به وجود آید، توضیحاتی بفرمایید.]
جواب: قانون اساسی دو مرحله داشته است:
1- مرحله پیش از کودتای رضاخان: در آن وقت طوری بوده است که ایرانی‌ها و مسلمین نمی‌توانسته‌اند طرح حکومت اسلامی را بدهند. از این جهت برای تقلیل ظلم و استبدادهای قاجار و پیش از قاجار، بر این شدند که قوانین وضع شود و سلطنت به صورت سلطنت مشروطه درآید. در عین حال در قوانین پیش بینی این مسائل شده است. تمام مسائلی را که الآن ما مطرح می‌کنیم، می‌توانیم به متمم قانون اساسی استناد کنیم. این یک مرحله است از قانون اساسی.
2- مرحله‌ای بود که پس از کودتای رضاشاه انجام گرفت و به قانون اساسی اضافه شد. در آن وقت رضاشاه کودتا کرد و به دنبال او قضایایی واقع شد و بالاخره به این منتهی گردید که رضاشاه با قدرت سرنیزه و قلدری، قانون اساسی را تغییر دهد و یک مجلس مؤسسان با زور و قلدری تأسیس کرد و ملت به هیچ وجه با او موافق نبود. در مجلسی که ملت هیچ گونه دخالتی در آن نداشت، موادی از قانون اساسی را تغییر داد، سلطنت قاجار را منقرض و سلطنت پهلوی را تصویب نمود. بنابراین، قانون اساسی در مرحله اول با حفظ متمم آن، برای همین مسائلی که ما طرح کرده ایم می‌تواند مستند ما باشد. در مرحله دوم، مسئله سلطنت رضاشاه و سلسله پهلوی اصلاً قانونیت نداشته و این سلسله برخلاف قانون اساسی بر این مملکت تحمیل شده است. رضاشاه را انگلیسی‌ها بر ما تحمیل کردند و بعد هم که متفقین به ایران آمدند محمد رضاشاه را تحمیل نمودند.

- [حضرت آیت الله! شما در برنامه‌های خودتان و برای حل مشکلات اقتصادی، گویا نظر داده اید که می‌خواهید بانکها را ببندید. آیا در شرایط کنونی در این دوران و وضع اقتصادی ممکن است ما بانکها را ببندیم؟]
- چنین مسئله‌ای اصلاً نبوده است. بنابراین سؤال شما اساسی ندارد.
- [حضرت آیت الله، از چندی پیش، شاه نسبت به بعضی از مخالفین خود نظر مساعدی را نشان داده است. چرا شما نظر موافق شاه را رد کرده اید؟ و همین طور می‌گویند که شما با آقایان مهندس بازرگان و دکتر سنجابی در اینجا ملاقاتهایی داشته و مذاکراتی کرده اید. نتیجه مذاکرات چه بوده است؟]
- اما مسائلی که شاه همیشه طرح می‌کند و به صورتهای مختلف درمی آورد، تمام اینها برای فریب ملت است. ملت که اکنون رشد پیدا کرده و خیانتها و جنایتهایی که در این پنجاه سال در ایران شده ملاحظه کرده است، خدعه‌ها را نمی‌پذیرد. و اینکه ما نپذیرفتیم، برای اینکه ملت نمی‌پذیرد ما هم نمی‌پذیریم، و تمام اینها خدعه است. شاه می‌خواهد با این خدعه‌ها بر تخت سلطنت مستقر شود و بعد از چندی کارهای خود را و بلکه بدتر از آن را شروع کند. و اما مذاکرات با آقایان بازرگان و سنجابی، بله اینها آمدند و من مسائل ایران را و مصالح ملت را به آنان گفته‌ام و آنان هم مخالفتی ابراز نداشتند.
- [حضرت آیت الله، چندی است که اقلیتهای مذهبی مثل یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان احساس ترس و ناراحتی می‌کنند. وضعیت آینده آنها را در یک حکومت اسلامی چگونه می‌بینید و چه نظری دارید؟ بخصوص که در کشورهای غربی اینگونه برخوردها را با اقلیتها به عنوان یک نوع نژادپرستی تلقی می‌کنند.]
- تمام مطالبی که اخیراً پخش شده، تبلیغاتی است که شاه بر ضد این نهضت به راه انداخته است. اسلام نسبت به این اقلیتها احترام قائل است. این شاه است که می‌خواهد با این حرفها، نهضت ما را آلوده کند. باید غرب متوجه باشد که اسلام نسبت به اقلیتهای مذهبی بسیار با احترام رفتار می‌کند. من بارها گفته‌ام که آنان در ایران آزادانه مراسم خود را انجام می‌دهند و ما موظفیم از آنان نگهداری نماییم.
- [نظر حضرت آیت الله در موردروی کار آمدن دولت نظامی جدید و دستگیری هویدا، نخست وزیر

اسبق و همچنین تصمیمی که نخست وزیر ازهاری در مورد ثروت خاندان پهلوی اعلام کرده است چیست؟]
- تمام اینها تشبثاتی است که هیچ کدام ارزش و واقعیت ندارد. هویدا از شرکای شاه و یک شریک ضعیفی بود که در خیانتها با شاه شرکت داشت. و شاه ظاهراً هویدا را برای نجات خودش دستگیر کرده است. غرض این است ملت را فریب دهد که می‌خواهد اصلاحات کند. چنانچه قضیه ثروت خاندان پهلوی و اینکه می‌خواهند تعدیلی بکنند، بیش از فریب هیچ نیست. اول باید از خود شاه سؤال کنند و او را در مورد این همه ثروتی که از ایران خارج کرده و در بانکهای خارجی همه را متمرکز نموده است محاکمه نمایند و بعد خاندانش را. او و خاندان او جنایاتی را که مرتکب شده‌اند قابل کنترل نیست، و اینها هم نمی‌خواهند کاری بکنند. اینها می‌خواهند فریب دهند. اما دولت نظامی هم که صورت دیگری از شاه است، صورت قلدری شاه است، این هم نهضت را و ناآرامی مردم را تشدید کرده و می‌کند. از ایران هم اینچنین گزارش رسیده است.
- [آیا حضرت آیت الله خیال دارند پس از پیروزی انقلاب و بازگشت به ایران در رأس حکومت قرار بگیرند و مسئولیتهای رسمی در دولت جدید بپذیرند یا خیر؟]
- خیر، ما مسئولیت هدایت را داریم. اشتغال به کارهای دیگر، خیر.
- [به نظر حضرت آیت الله چه چیزی در ایران باید عوض شود و برنامه سیاسی شما چیست؟]
- تمام خرابکاریهای محمدرضا شاه باید اصلاح شود. قراردادهایی که بر ضرر ملت است، پیش ملت اعتبار ندارد. برنامه سیاسی ما، ابتدا آزادی، دموکراسی حقیقی و استقلال به تمام معنی و قطع ایادی دولتهایی که تصرفاتی در داخل مملکت کرده‌اند.
- [حضرت آیت الله، سیاستی را که شما در آینده در قبال دولت آلمان خواهید داشت، چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا به نظر شما سیاست کنونی که بین ایران و آلمان هست تغییر پیدا خواهد کرد؟]
- آلمان هم مثل سایر کشورهاست، و هر قراردادی با آلمان اگر به ضرر ملت ما باشد اعتبار ندارد. و ما با آلمان و سایر کشورها با احترام متقابل عمل می‌کنیم و اجازه ظلم به آنها نمی‌دهیم، چنانچه به آنها ظلم نخواهیم کرد.

- [اینها اصرار دارند که بدانند در مورد چهارده هزار آلمانی که می‌گویند در ایران وجود دارند، شما در آینده با آنها چه کار خواهید کرد؟]
- اگر آنها به کارهای عادی خودشان بپردازند و یا در خدمت دولت طوری که مصلحت ایران است عمل کنند، مجازند که در ایران بمانند.
- [حضرت آیت الله، فرموده اید که نظام آینده ایران یک جمهوری اسلامی است. نقش سایر احزاب سیاسی مخالف شاه که غیر اسلامی هستند، در این جمهوری چه خواهد بود؟]
- فعالیتهای احزاب اگر چنانچه مضر نباشند، آزاد است.
- [تأثیر استقرار یک جمهوری اسلامی موفق را در ایران برروی مناطق مسلمان نشین روسیه شوروی چگونه می‌بینید؟ آیا به نظر حضرتعالی دلیل مخالفت روسها با جنبش اسلامی به خاطر نگرانی آنها از تأثیرات یک جنبش موفق در ایران برروی مناطق مسلمان نشین نیست؟]
- درست نمی‌شود پیش بینی کرد که چه تأثیری دارد. لکن مخالفت شوروی با نهضت ما و موافقت با شاه، بدین جهت است که می‌خواهد در ایران دست و نفوذ داشته باشد و در امور داخلی ما دخالت کند. حکومت اسلامی نه به او و نه به دولتهای دیگر اجنبی چنین اجازه‌ای نخواهد داد.
- [به نظر حضرتعالی، در صورت ادامه مبارزات کنونی، نقش ارتش و آینده ارتش چگونه خواهد بود؟ آیا حضرتعالی تصور می‌فرمایید که با شیوه‌های کنونی مبارزه، جنبش موفق شود، یا اینکه امکان دارد مجبور باشید شیوه‌های دیگری را هم اتخاذ کنید؟]
- ما امید این را داریم که با همین شیوه حاضر، نهضت موفق شود. همچنین امید این را داریم که ارتش به خود آمده و به ملت بپیوندد. و اگر چنانچه از این شیوه مأیوس شدیم، ممکن است راجع به شیوه فعالیت نهضت تجدید نظر کنیم.