در همدان بودم، یکی از آشنایان ما یک ورقه‌ای آورد که تقریباً حدود یک متر بیشتر در یک متر بیشتر. این راجع به نقشه همدان بود که آنها نقشه کشی کرده بودند و روی آن نقشه نقطه‌های به رنگ دیگری زیاد بود آن آقا که این را آورد گفت: این نقطه‌ها هر یک علامت این است که در این ده، در این بیابان یک معدنی هست؛ یک ذخیره زیرزمینی هست. این یک قسم از مطالعاتشان بوده است که بفهمند این ممالک شرقی چه دارند؛ چه چیزهایی هست که می‌شود از آنها استفاده کرد و چپاول کرد. یک مطالعات دیگر راجع به عقاید این مردم بوده است و اینکه این عقایدی که اینها دارند تا چه حدود می‌تواند فعالیت داشته باشد، و تا چه حدود می‌تواند جلوگیری کند از چپاولگری، که این هم یک مطالعات دامنه داری اینها در این معنا داشتند. یک سنخ مطالعاتشان هم مطالعات روحیات گروه‌های مختلفه‌ای که در این ممالک بوده است که حالا مملکت خودمان را حساب کنیم، ایلهایی که در مملکت ما بوده؛ عشایری که بوده، مطالعه کرده‌اند. در بین این عشایر رفته‌اند با آنها صحبت کرده‌اند، روحیات آنها را مطالعه کرده‌اند که ببینند اینها هر کدام را به چه جور می‌شود مهار کرد. اینها چیزهایی بوده است - و بیشتر از اینها - که اینها مطالعه کرده‌اند، شرق را تماماً مطالعه کرده‌اند که باید چه جور این شرق را چاپید و چه قدرتهایی می‌تواند جلوی این چاپیدن را بگیرد و چه طور باید این قدرتها را مهار کنند که نتوانند.
از چیزهایی که آنها - قدرتی که آنها - فهمیدند که می‌شود این قدرت از سایر قدرتها بیشتر جلو چپاولگری و سلطه آنها را بگیرد، قدرت اسلام بود در این ممالک اسلامی و عقیده اسلامی. با اصل اسلام شروع کردند مخالفت کردن، مبلِّغین آنها به طور وسیع با همه دینها، و در این ممالک اسلامی با خصوص اسلام، مخالفت کردند و می‌خواستند که اسلام را غیر از آنی که هست به مردم نمایش بدهند؛ و خود این مردمی که در اینجاها زندگی می‌کنند و عقاید اسلامی دارند اینها را از اسلام منحرف کنند و اسلام را پیش آنها کوچک کنند و بد نمایش بدهند. و مع الأسف از تفاله آنهایی که این مسائل را چشم بسته قبول کرده‌اند حالا هم موجود است. الآن هم اشخاصی پیدا می‌شوند که از همانها ارتزاق‌