باطلاقه و سريانه.
قال بعض المشايخ من ارباب السير و السلوك (۱) -رضوان اللَّه عليه- في كتابه اسرار الصلوة ما هذه عبارته: «و لا بأس للاشارة برد بعض ما حدث بين اهل العلم من الاشكال في قراءة بسملة السور من دون تعيين السورة، و قراءتها بقصد سورة اخرى غير السورة المقروّة. بلحاظ ان البسملة في كل سورة آية منها غيرُ البسملة في السورة الأخرى، لما ثبت انها نزلت في اول كل سورة الا سورة قراءة. (۲)

(۱)- ميرزا جواد بن ميرزا شفيع ملكى تبريزى (۱۳۴۳ ه. ق.) فقيه و عالم بزرگ اخلاق، ساليانى در نجف اشرف از عارف مشهور ملا حسين قلى همدانى درس سلوك و اخلاق فراگرفت و فقه و اصول را در محضر حاج آقا رضا همدانى و ديگران آموخت. در سال ۱۳۲۰ ه. ق. به ايران بازگشت و در قم ساكن گرديد. از آثار اوست: اسرار الصلوة، المراقبات، رساله لقاء اللَّه.
(۲)- حقيقت بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم داراى مراتبى از وجود و مراحلى از نزول و صعود است؛ و به حسب عوالم و نشئات حقايق متكثرى داشته و در دل سالكان، به مناسبت مقامات و حالات آنان، تجلياتى دارد؛ و تسميه‌اى كه در آغاز هر سوره‌اى از سوره‌هاى قرآنى آمده، به حسب حقيقت غير از تسميه مذكور در سوره ديگر است؛ بعضى از اين تسميه‌ها بزرگند و بعضى بزرگتر، برخى محيطند و برخى ديگر محاط؛ و حقيقت معناى تسميه در هر سوره، از تدبّر در معناى سوره‌اى كه در آغاز آن آمده است، دانسته مى‌شود.
بنا بر اين آنچه براى گشايش اصل وجود و مراتب آن آمده، غير از آن است كه براى گشايش مرتبه‌اى از مراتب وجود آمده است و اين حقيقت را راسخان در علم از اهل بيت وحى و نبوت دانند و بس؛ و از اين رو، از امير مؤمنان و سيّد موحدان -صلوات اللَّه و سلامه عليه- روايت شده است:
«هر آنچه در قرآن است در سوره فاتحه هست؛ و هر چه در آن است در« با» و آنچه در« با» است در نقطه هست و من نقطه زير« با» هستم».
و اين خصوصيت در ديگر تسميه‌ها نيست، چه فاتحة الكتاب به طريق تفصيل مشتمل بر تمام سلسله وجود و قوس نزول و صعود است، از فاتحه‌ها تا خاتمه‌هاى آن، و از الحمد للَّه تا يوم الدين؛ و همه حالات بنده و مقامات او در قول خداوند إيّاك نعبد تا آخر سوره مباركه در الرّحمن الرّحيم به طور جمع و در «اسم» به طريق جمع الجمع؛ و در «با» كه الف ذات در آن نهان است به طريق احديت جمع الجمع؛ و در نقطه زير «با» كه در آن جارى است به طريق احديت سر جمع الجمع آمده است؛ و اين احاطه و اطلاق جز در فاتحه كتاب الهى نيست، كه به آن وجود آغاز شد و عابد با معبود مربوط گشت.
و حقيقت اين تسميه چه جمعى و چه تفصيلى عبارت است از فيض مقدس اطلاقى و حق مخلوق به توسط آن؛ و اين عظيمترين و بزرگترين اسماى الهى است؛ و خليفه‌اى است كه سلسله وجود از غيب و شهود، در قوس نزول و صعود را مربى است؛ و ديگر تسميات از تعينات اين اسم شريف و از مراتب آنند؛ و هر تسميه‌اى كه براى آغاز هر كار از قبيل خوردن و نوشيدن و مقاربت و غير آن ذكر مى‌شود، تعينى از تعينات اين اسم مطلق است، هر كدام بر حسب حد و مقام خود و آن اسم كه در چنين تسميات مى‌آيد، اين اسم اعظم الهى نيست كه اين به سبب مقام اطلاق و سريان خود، برتر از آن است كه بدين كارهاى دون تعلق گيرد.
پس اسم، از باب مثال در مقام خوردن و نوشيدن عبارت است از تعين اسم اعظم، كه از تعين خورنده و نوشنده يا از اراده خوردن و نوشيدن و يا ميل به خوردن و نوشيدن مى‌آيد؛ و اين امور تماماً از تعينات اسم اعظمند؛ و متعينات گرچه خود با مطلق متحدند؛ اما مطلقى كه با قيد همراه شده است، ديگر به حالت اطلاق و سريان سابق نيست. يكى از مشايخ سير و سلوك در كتاب خود، اسرار الصلوة عبارتى بدين شرح ذكر كرده است:
« بد نيست به مسأله‌اى اشاره كنيم كه محل نزاع اهل علم واقع شده؛ و آن در صورتى است كه شخصى بسمله را بدون تعيين سوره خاصى بخواند و يا آن را به قصد سوره‌اى غير از آنچه مى‌خواند بر زبان آورد، اشكال از آنجا ناشى مى‌شود كه بسمله هر سوره جزئى از آن سوره و غير از بسمله سوره ديگر است؛ چون ثابت شده كه بسمله يك بار در آغاز هر سوره قرآن غير از سوره برائت نازل شده است.»