و بايد دانست كه «تقويم» انسان در اعلا علّيين، جمع اسمايى است؛ و به همين جهت تا «اسفل سافلين» مردود شده و «صراط» او از «اسفل سافلين» شروع، و به «اعلا علّيّين» ختم شود؛ و اين صراط آنهايى است كه حق تعالى به آنها انعام فرموده به نعمت مطلقه، كه آن نعمت كمال جمع اسمايى است كه بالاترين نعمتهاى الهيّه است؛ و صراطهاى ديگر، چه صراط سعدا و «منعم عليهم» باشد و چه صراطهاى اشقيا باشد، به قدر نقصان از فيض نعمت مطلق، داخل در يكى از دو طرف افراط و تفريط خواهد بود. پس، صراط انسان كامل فقط صراط «منعم عليهم» به قول مطلق است؛ و اين صراط بالاصاله مختص به ذات مقدّس نبىّ ختمى است، و براى ديگر اوليا و انبيا بالتبعيّه ثابت است؛ و فهم اين كلام با آنكه نبى اكرم ختم نبيّين است، محتاج به فهم حضرات «اسما» و «اعيان» است، كه كفيل آن رساله مصباح الهداية (۱) است؛ و اللَّه الهادى الى سبيل الرّشاد.
نَقْلُ كَلامٍ لِزِيِادَةِ افهامٍ‌
شيخ جليل بهايى (۲) -قدّس سرّه- در رساله عروة الوثقى مى‌فرمايد: «و نعمتهاى خداى سبحان گرچه اجلّ از آن است كه در احاطه احصا در آيد، چنانچه حق مى‌فرمايد: وَ إِن تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا، (۳) لكن آنها دو جنس مى‌باشند: نعمتهاى دنيويّه و اخرويّه؛ و هر يك از آنها يا موهبتى است، يا

(۱)- ص ۲۱، پاورقى ۱.
(۲)- شيخ بهاء الدين محمد حسين عاملى، معروف به شيخ بهايى (۹۵۳-۱۰۳۱ ه. ق.) استاد و يگانه دوران بوده است. وى شيخ الاسلام اصفهان بود. ملا صدرا و ملا محمد تقى مجلسى از شاگردان وى بوده‌اند. از آثار اوست: جامع عباسى و حواشى بر قواعد شهيد در فقه، اسطرلاب و تشريح الافلاك در هيئت، مشرق الشمسين، حبل المتين، اربعين، الفوائد الصمدية و اسرار البلاغة.
(۳)- اگر (بخواهيد) نعمتهاى خدا را شماره كنيد، نتوانيد كرد (ابراهيم/۳۴؛ نحل/۱۸).