می‌گویم از روی آزادی است و بینظری، لکن اگر کسی یک همچو ادعایی کرد؛ این را نپذیرید. نمی‌تواند این انسان موجود آزاد از هواهای نفسانی و از حُبّ نفس - که منشأ همه گرفتاریهاست - آزاد بشود. مدّعی آزادی از این‌طور امور زیاد است، لکن واقعیت کم است. ممکن است که بسیاری از اشخاص حتی خودشان هم توجه نداشته باشند به اینکه بنده خودشان هستند، نه بنده خدا، خودشان هم خودشان را مبرّا و منّزه می‌دانند، و این برای همان حُبّ نفسی است که انسان دارد. این حُبّ نفس، تمام عیوب انسان را به خود انسان می‌پوشاند. هر عیبی که داشته باشد برای خاطر این حُبّ نفس، آن عیب را نمی‌بیند، و گاهی هم آن عیب را حُسن می‌داند. و تا انسان با مجاهدتها و تبعیت از تعلیمات انبیا از این گرفتاری و عبودیت نفس خارج نشود، نه خودش اصلاح می‌شود و نه می‌توانداحکامی که می‌کند و رأیهایی که می‌دهد صحیح باشد، مطابق واقع باشد.
اتفاق می‌افتد، لکن نمی‌تواند مطلقاً این‌طور باشد انسان. یک عملی از یک شخص در یک محیط در یک ساعت از یک شخص صادر می‌شود، دو نفر که این عمل را می‌بینند یکی از اینها با این دشمن است، این عمل را بد می‌بیند و یکی از آنها که با این دوست است این عمل را خوب می‌بیند. عمل از یک آدم است، در یک وقت است، در یک محیط است، در یک شرایط است، همه چیزهایش باهم مجتمع است. لکن برای آن گرفتاری که بیننده دارد، آن عدم آزادی که بیننده دارد و اسیر هوای نفس است؛ این عمل را عیناً خوب می‌بیند، اگرباآن آدم خوب باشد. واین عمل را عیناً بد می‌بیند، چنانچه با آن آدم بد باشد. و انسان خودش هم متوجه نیست. بله، هستند اشخاصی که بیجهت می‌دانند و تکذیب می‌کنند. یا می‌دانند و تعریف می‌کنند. این‌طور هستند، اما شاید بسیاری این‌طور باشندکه به واسطه آن اسارتی که دارند وآن گرفتاری که درباطن، خودشان مبتلای به او هستند، وآن شیطانی که درنفس انسان فعّال است، این گرفتاری نمی‌گذارد که انسان آزادانه حکم بکند، نمی‌گذارد که انسان آن طوری که واقعیت است ادراک کند. وآن طوری که واقعیت است او را بگوید. یاواقعیت رابه واسطه همین عبودیتی که دارد، بندگی که دارد وآن طوری که سلطنت براودارد شیطان وقوای شیطانی خودش، یا