مقابل خدا او را تمجید کند. انسان کوچکتر از این است که بایستد در مقابل خدا و خدا را تحمید کند، تمجید کند؛ این ادعاست. تحمید و تمجید، ادعای این است که من شناختم، و انسان عاجز است از اینکه بشناسد، لکن چاره نیست چون خود گفته است، خود او امر فرموده است، و چون او امر فرموده است، همه باید اطاعت کنند، ولو آنکه قاصر هستند از اینکه تحمید کنند خدا را، تنزیه کنند خدا را. هرجا تکبیر آمده، دنبالش تنزیه هم در نماز اینطور است، سبحان الله می‌گوید بعد الله اکبر. اول تنزیه می‌کند خدا را، بعد تحمید می‌کند، بعد تکبیر می‌کند، که حمد خدا در بین یک تنزیه و یک تکبیر واقع می‌شود. می‌خواهید رکوع بروید تکبیر می‌کنید، تکبیر می‌گویید. از رکوع برمی‌خیزید تکبیر می‌گویید، در رکوع تنزیه می‌کنید. وقتی وارد به سجود می‌خواهید بشوید باز تکبیر می‌گویید، در سجود تنزیه می‌کنید، بعد از سجود تکبیر می‌گویید، باز تکبیر می‌گویید و وارد سجود می‌شوید و تنزیه می‌کنید؛ همه‌اش برای این است که بفهماند که مسئله بالاتر از این مسائل است. منزه است از اینکه تو تکبیر کنی، تکبیر می‌گویید، تنزیه می‌کند او را از اینکه تکبیر بگویید برایش. تنزیه می‌کنید، تکبیر می‌کند او را که تنزیه‌اش کنید. نماز وضعش اینطوری است و عبادات دیگر. و اگر نبود امر خدا و لزوم اطاعت از امر خدا، باید بگویم انسان، آن که حظ ضعیفی از معرفت دارد، جرئت به اینکه بایستد و عبادت کند خدا را نداشت. لکن او جرئت داده است.
تنزل معارف و حقایق برای فهم بیشتر
همان طوری که متنزل کرده است همه معارف را تا رسانده است به اینجا؛ قرآن را نازلش کرده، پشت ستارهایی، استاری (1) پشت سر هم هی وارد کرده، نازل کرده، نازل کرده تا رسانده‌اش به یک الفاظی که موافق با فهم بشر باشد، و آن هم این الفاظ باز موافق با فهم بشر نیست. همان اولی که شروع می‌کند قرآن به فاتحة الکتاب، همان اول که حمد را مختص به او می‌کند، همان اول به انسان می‌فهماند که عاجزی از اینکه بفهمی. همه‌