سؤال: [آیا حضرت آیت الله فکر می‌کنند که شاه به عنوان رئیس قوای مسلح بتواند از مبارزات حاضر بر ضد حکومتش جان سالم بدر برد (باقی بماند)؟ اگر نه، چرا؟]
جواب: خیر، سلطنت شاه و خاندان پهلوی بر ملت ما تحمیل شده است. فرماندهی کل قوای مسلح بودن شاه نیز بر ارتش تحمیل شده است. شاه به هیچ وجه معرف واقعی ارتش نیست. رژیم در طی پنجاه سال گذشته از ارتش و نیروهای انتظامی برای سرکوبی ملت استفاده کرده است. امید می‌رود که ارتش به خود آید و به جنبش ملت بپیوندد. من مطمئن هستم که شاه از این مبارزات کنونی علیه خود و سلطنت خاندانش جان سالم بدر نخواهد برد.
- [در تحت چه شرایطی حضرت آیت الله بازگشت به ایران را مورد بررسی قرار خواهند داد؟ آیا با وجود شاه، تنها به عنوان پادشاه بر موازین قانون اساسی - سلطان نه حاکم - موافقید؟ آیا حضرت آیت الله می‌توانند بیشتر توضیح فرمایند؟]
- با توجه به تجارب تلخ گذشته ملت ما از این خاندان، هیچ گونه راه حلی در چهارچوب شاه سلطنت کند و نه حکومت، قابل قبول نخواهد بود. علی الاصول ما با رژیم سلطنتی مخالف هستیم. و بازگشت به ایران، بستگی به پیشرفت اهداف جنبش دارد. فعلاً قرار بر رفتن به ایران را ندارم. (1)
- [آیا خود شاه یا اعضای دیگر دولتش - به طور مثال اردشیر زاهدی (2) - سعی به نزدیک شدن و ملاقات‌

با حضرت آیت الله کرده‌اند؟ آیا هیچ نکته‌ای به عنوان اساس احتمالی مذاکره با حضرت آیت الله پیشنهاد شده است؟]
- خیر.
- [آیا هیچیک از مخالفین دستگاه، کوششی به عنوان میانجی بین حضرت آیت الله و شاه کرده‌اند؟ برای مثال مهندس بازرگان و یا دکتر کریم سنجابی. اگر بله، نتیجه این میانجیگری چه بوده است؟]
- خیر، هرگز.
- [آیا هیچ فردی را در داخل ایران، حضرت آیت الله به عنوان نخست وزیر قابل قبول، مورد بررسی قرار خواهند داد؟ اگر آری، چه کسی؟]
- در چهارچوب نظام سلطنتی، هیچ فردی را به عنوان نخست وزیر تأیید نخواهم کرد.
- [حضرت آیت الله فرموده‌اند که هیچ راه حلی برای ایران نیست مگر سرنگونی سلسله پهلوی. آیا حضرت آیت الله در حال حاضر برای سرنگونی شاه کاری می‌کنند؟ اگر آری، اساس کار خود را چگونه قرار داده اید؟ به طور مثال آیا برای این کار، روشهایی طرح شده است، نقشه متدیک هست؟]
- نهضت عظیم کنونی ملت ما، علیه شاه و نظام سلطنتی است. بنابراین، در جهت سرنگونی این رژیم مبارزه می‌شود. رهنمود ما بر ایجاد وحدت کلمه در میان همه اقشار جامعه است. روشهای مبارزه را مردم خود یافته‌اند و می‌یابند. رهنمودهای اصلی از جانب ما، به موقع خود به عمل می‌آید. در صورت عدم کفایت روشهای فعلی، اتخاذ روشهای دیگر مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
- [برای رفتن شاه، چگونه تدارکاتی در دراز مدت دیده شده است؟ آیا جوانان احتمالاً برای پستهای بالا مورد نظر قرار گرفته‌اند، یا حضرت آیت الله می‌توانندروی حمایت دولت امروز حساب کنند؟ در چنین جستجویی وفاداری در مرحله نخست قرار خواهد گرفت یا قابلیت؟]
- در ایرانی، چه در داخل و چه در خارج، استعدادهای بسیار وجود دارد که حکومت شاه مانع از بروز آنها می‌شود. این استعدادها، بر اساس لیاقت و وفاداری به اسلام و ملت به کار دعوت می‌شوند.
- [حضرت آیت الله به مدت طولانی از سیاستهای شاه انتقاد کرده‌اند، در چه حدودی سیاستهای خود

ایشان نسبت به موارد زیر، با سیاستهای شاه فرق خواهد کرد؟
الف) اجتماعی: آیا قوانین اسلامی به مورد اجرا گذارده می‌شود؟ و چه فرقی در زندگی روزمره نسبت به قوانین حاضر پیش خواهد آمد؟ در تحت لوای حکومت اسلامی، آیا حضرت آیت الله می‌توانند به طور دقیقتر این مفهوم را شرح دهند که آیا زنها قادر خواهند بود به طور آزادانه بین حجاب و لباس غربی حق انتخاب داشته باشند؟ آیا سینماها می‌توانند به وجود خود ادامه دهند؟ اگر آری، چگونه فیلمها انتخاب خواهند شد؟ آیا مشروبات الکلی ممنوع خواهد شد؟ در آخر آیا ایران، یک عربستان سعودی یا لیبی دیگر خواهد شد؟
ب) دفاع و خارجه و نفت: حضرت آیت الله به طور دائم، نقش خارجیها را مورد انتقاد قرار داده‌اند، به طور اخص امریکا را. در ایران به طور دقیق چگونه تغییراتی شما مایلید در رابطه با نفوذ خارجی در صادرات نفت و واردات و خرید اسلحه ببینید؟
ج) امنیت داخلی: ساواک در اصل برای تضمین امنیت داخلی علیه تحریکات داخلی به وجود آمد. آیا آیت الله ساواک را منحل خواهند کرد؟ و اگر چنین است، چه نیروهایی را در نظر دارید که جانشین نیروهای امنیتی بنمایید؟]
- الف) اجرای حدود در اسلام، موکول به تحقق شرایط و مقدمات بسیار است و باید جهات بسیاری را ازروی کمال عدالت و توجه به اینکه اسلام در کلیت خود اجرا گردد، در نظر گرفت. اگر این امور در نظر گرفته شوند، ملاحظه خواهد شد که مقررات اسلامی کمتر از هر مقررات دیگری خشونت آمیز است. زنان در انتخاب فعالیت و سرنوشت و همچنین پوشش خود با رعایت موازین آزادند. و تجربه کنونی فعالیتهای ضد رژیم شاه نشان داده است که زنان بیش از پیش آزادی خود را در پوششی که اسلام می‌گوید یافته‌اند. ما با سینماهایی که برنامه‌های آنها فاسد کننده اخلاق جوانان و مخرب فرهنگ اسلامی باشد مخالفیم. اما با برنامه‌هایی که تربیت کننده و به نفع رشد سالم اخلاقی و علمی جامعه باشد موافق هستیم. مشروبات الکلی و الکلیسم و سایر مخدرات که مضرّ به حال جامعه می‌باشند، جلوگیری خواهد شد. حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما، با هیچ یک از رژیمهای مزبور (عربستان سعودی و لیبی) منطبق نخواهد بود.

ب) روابط ما با تمام خارجیها بر اساس اصل احترام متقابل خواهد بود. در این رابطه، نه به ظلمی تسلیم می‌شویم و نه به کسی ظلم خواهیم کرد. و در زمینه تمام قراردادها، ما بر اساس مصالح سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ملت خودمان عمل خواهیم کرد.
ج) بله، ما ساواک و تمامی سازمانهای امنیتی ضد مردمی را منحل خواهیم کرد. آگاهی مردم و مشارکت و نظارت و همگامی آنها با حکومت منتخب خودشان، خود بزرگترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه خواهد بود.
- [آیت الله، فرموده اید که خواهان قدرت شخصی نیستید. فرض کنیم که حضرت آیت الله یک روز که شاه رفته باشد به ایران مراجعت بفرمایید. در آن صورت، خلأ قدرت سیاسی را چگونه پرخواهید فرمود؟ نظر شما درباره امکان یک کودتای نظامی چیست؟]
- با رفتن شاه، خلأ قدرت سیاسی به وجود نخواهد آمد. ادامه حکومت شاه خود ایجاد خلأ قدرت سیاسی کنونی را در ایران نموده است. عمر دوران راه حل با کودتای نظامی، پایان یافته است. اگر خارجیان این کودتا را انجام دهند، ارتش ایران بیش از پیش به یک ارتش وابسته و اشغالگر تبدیل خواهد شد و این امر، خلأ قدرت سیاسی کنونی ایران را تشدید خواهد نمود.
- [حضرت آیت الله خواهان سرنگونی رژیم سلطنتی موجود و جانشین شدن یک جمهوری هستید. چه نوع جمهوری در نظر دارید؟ مثل سیستم امریکایی یا فرانسوی. (1)]
- ما خواهان استقرار یک جمهوری اسلامی هستیم و آن حکومتی است متکی به آرای عمومی. شکل نهایی حکومت با توجه به شرایط و مقتضیات کنونی جامعه ما، توسط خود مردم تعیین خواهد شد.
- [آیا حضرت آیت الله با این موضوع موافق هستند که در ایران معروفیت و محبوبیت حضرت آیت الله در بین جوانان ایرانی برای آن است که شما تمامی آن چیزهایی را که شاه فاقد است معرفی می‌نمایید؟]
- مسأله مقایسه دو شخص مطرح نیست. مسئله، آگاهی و بیداری سیاسی مردم ما و هویت

اسلامی آنها و معیارهای اسلامی است. هرکس بر اساس این معیارهای اسلامی با مردم حرکت کند، مورد قبول و محبوبیت مردم خواهد بود.
- [در مورد کمونیستها: آیت الله به شناخت علیه کمونیستها مشهور است - کمونیستها را مورد اعتماد نمی‌داند - اما کمونیستهای جوان که در تهران هستند، این روزها- نه اجباراً توده‌ای که دنبال‌روی خواسته‌های بخصوصی هستند - به خاطر اینکه آنها قبول ندارند که یک نفر چه شاه و چه خمینی، تنها کار کند، خواستارند که یک حکومت ملی برای مردم تشکیل شود. آیا آیت الله فکر می‌کنند که می‌توانند این خواسته را اجرا کنند؟ و اگر چنین است چگونه؟ یا بهتر گفته شود: آیا خمینی حزب کمونیست را دائماً غیر قانونی می‌داند؟]
- در اسلام معیار، رضایت خداست و نه شخصیتها. ما شخصیتها را با حق می‌سنجیم، و نه حق را با شخصیتها. معیار، حق و حقیقت است. برخلاف اسلام، کمونیستها شخصیت را بت و قدرت را در او متمرکز می‌سازند. حکومت اسلامی ما متکی به آرای عمومی خواهد بود. و همه احزابی که برای مصالح ملت ما کار کنند، آزاد خواهند بود.
- [چه چیز باعث شد که آیت الله نجف را ترک کنند؟ آیا فکر می‌کنند که عراقی‌ها با تهران توافق کرده بودند؟ و اگر چنین است، آیا می‌توانید شرح دهید؟]
- ظاهراً شاه ایران، دولت عراق را تحت فشار قرار داد که مانع فعالیتهای سیاسی من و انجام وظایفی که بر عهده دارم بشود. لذا من عراق را ترک کردم.
- [تحت چه ضابطه‌ای آیت الله در پاریس زندگی می‌کنند؟ آیا نقشه دارند در پاریس بمانند؟ و اگر نه، به کجا خواهند رفت؟ آیا کشورهای دیگر، خصوصاً الجزایر و سوریه، پیشنهادهایی برای پذیرایی آیت الله را کرده‌اند؟ آیا آیت الله می‌توانند پیشگویی کنند چگونه وجود ایشان در پاریس ممکن است اثری در برنامه ایران و فرانسه در خصوص قرارداد پایگاه اتمی و قرارداد متروی تهران داشته باشد؟ و این عوض شدن برنامه آبادانی، چه درسی برای غرب می‌تواند باشد؟]
- توقف من در فرانسه موقتی است. تنها ضابطه توقف من در هر کجا که باشد، امکان انجام وظایفم هست. با توجه به این توضیح، رابطه‌ای بین حضورم در فرانسه و مسائل مربوط به روابط ایران و فرانسه فعلاً مطرح نیست.

- [در چه آینده نزدیکی، شاه سقوط خواهد کرد؟]
- این مسئله مطلبی نیست که بتوانیم پیش بینی کنیم. اما بر حسب قراین خیلی دیر نیست.
- [آیا آیت الله جهاد مسلحانه را به عنوان وسیله مبارزه خود مورد توجه قرار خواهند داد؟]
- امیدوارم کار به جهاد مسلحانه نرسد و همین طور که ملت عمل می‌کند مسائل حل شود و مقصد ملت، که رفتن رژیم و برقراری حکومت اسلامی است، تحقق پیدا کند. لکن اگر مسائل خیلی طول کشیده و پیچیده شود، ممکن است در آن تجدید نظر نماییم.
- [بنابراین، شما همین روشهای مسالمت آمیز و بدون خونریزی را ترجیح می‌دهید؟]
- بله.
- [پس از رفتن شاه، در موقع برگشتن به ایران، آیا خود شما رهبر جمهوری اسلامی نخواهید بود؟]
- من خود نمی‌خواهم حکومت را در دست بگیرم. اما مردم را برای انتخاب حکومت، هدایت خواهم کرد و شرایط آن را به مردم اعلام می‌کنم.