خَلَقَ الإنسَانَ مِن عَلَق. انسان از این «علق»، از این آب، یک همچو قدرت! یک همچو قدرت که آن انسانی که همه عالَم است می‌گویند: وَالعَصرِ. إِنَّ الإنسانَ لَفِی خُسرٍ (1) «عصر» انسان کامل است؛ امام زمان - سلام الله علیه - است. یعنی «عصاره» همه موجودات. قسم به عصاره همه موجودات، یعنی قسم به انسان کامل. إِنَّ الإنسَانَ لَفِی خُسر این «انسان» که اینجا می‌گویند همین انسان یک سر و دو گوشی است که ماها انسانش می‌گوییم. خطاب با ماست. سر دو راهی واقع شده ایم، یک راه، راه انسانیت است، که این «صراط مستقیم» است. صراط مستقیم یک سرش به طبیعت است؛ یک طرفش به الوهیت. راه مستقیم از «علق» شروع می‌شود. منتها بعضی از آنها طبیعی است، و آنجایی که مهم است آنجایی است که ارادی است. یک سرش طبیعت است، یک طرفش مقام الوهیت. و انسان از طبیعت شروع می‌کند، تا اینکه برسد به آنجایی که در وهم من و تو نمی‌آید: «آنچه در وهم تو ناید آن شوم».
راه چپ و راست، راه جهنم
اختیار با شماست که این دو راه را اختیار کنید: یا صراط مستقیم انسانیت را؛ یا انحراف به چپ، یا انحراف به راست. از هر طرف انحراف باشد، از انسانیت دور می‌شود. هر چه جلو برود دورتر می‌شود. کسی که از راه مستقیم منحرف شد هر چه پیش برود دورتر می‌شود از راه اگر از راه مستقیم انسانیت [دور شد]. یعنی آن راهی که انبیا آمدند معرفی کنند آن راه را؛ مأمورند برای اینکه آن راه را معرفی کنند. خدای تبارک و تعالی هم در سوره «حمد» می‌فرماید که إِهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِم (2) آنهایی که تو به آنها نعمت دادی؛ آنها را منعم کردی؛ رحمت را بر آنها وارد کردی؛ هدایت را بر آنها وارد کردی. غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ و لَا الضّالّینَ (3) «مغضوب علیهم» یک طایفه‌اند منحرف «. ضالین» هم یک طرفند منحرف؛ از هدایت دورند. و هر چه پیش بروند دورتر می‌شوند.